Mysteryler Villası

Pompei’nin en iyi bilinen şehir dışı villasıdır. Aşağı-yukarı merkezi peristyl saha ve etrafını kuşatan terastan oluşur. En az üç yönde teraslı portikolar bulunmaktaydı. Hemen hemen Pompei’deki diğer villalara benzer. Bu diğer villalardan daha güzel duvar resimlerine sahip villa, kazılar boyunca çok iyi korunarak ortaya çıkarılmış. Villa, M.Ö. 60–50 tarihleri arasına tarihlenir. Duvarlar tamamen büyük frizlerle kaplı. Frizlerde görülen büyük figürler ve mimari yapılarla II. stil özellikleri yansıtıyor. Villanın bazı mekânlarındaki duvarlarda görülen basit panellere ayırma I. Stil özelliğidir. Figür, inşa ve resimlerde, M.Ö. 4.yy, Hellenistik, Roma ve Mısır’lı tarz ve motifler etkilidir.

A) Triclinium – Yemek Odası

Triclinium, 15x25 ayak ölçülerinde, villanın girişinde sağ tarafa yerleştirilmiştir. Odanın girişi duvar fresklerindeki ilk figür ile son figür arasındadır. Bu odadaki fresk, gizemli bir kültün, olasılıkla Dionysos kültünün ayinlerine kabulle ilişkili olmalıdır ki villanın ismi de buradan geliyor olabilir. Odanın duvarı gerçekçi figürlerle dikkatlice çevrilmiş ve figürler duvardan duvara birbirleriyle konuşur vaziyette gösterilmiştir. Buradaki freskte mitolojik figürlerle gerçek hayattan alınmış figürler bir arada betimlenmiş. Duvarlardaki freskler alev kırmızısı bir arka planla yapılmış ve dikdörtgen panellere ayrılmış ama bu paneller konu bütünlüğünü bozmadan sadece arka planda görülüyorlar. Belki de panellerle mekan farklılığı yansıtmak istenmiş olabilir. Ayrıca, burada panellerde figürlü resimler yapılarak küçük mekanlar büyültmek istenmiş. Panellerin üzerine meander kuşağı yerleştirilmiş, onun da üzerinde mermer taklidi panolar konmuş. Kırmızı fon, Klasik ve Hellenistik etkiye paralel olarak yapılmış. Panelleri birbirinden ayıran dikdörtgen boşlukların çerçevesi yumurta dizisi ile çevrilmiş. Bu freskte mekanlarla ilgili bir bölünme yok ve bir düzlem üzerinde verilen figürlerin bastığı zeminin derinliği de verilmiş.Freskin konusu, bir gelinin mistik Dionysos ayinine kabulü ve soyut dünyaya sızmak gibi tamamen düşsel görünüyor. Ayrıca bu büyüleyici konu çok karanlık ve gizemlidir. Ancak freskin konusuyla ilgili başka görüşler de vardır. Burada Dionysos ve Ariadne’nin düğünü ya da Orfeizm* ayininin betimlendiğini düşünenler de var.

Figürler durağan ve düşünceli görünüyor. Sanatçı veya sanatçılar figürlerin hallerini çok iyi göstermiş. Kompozisyonlar mükemmel bir denge içinde gösterilmiş. Parlak renklerle kontrastlık oluşturulmuş. Bayan figürlerde görülen üst kısımlarının kısa, alt kısımlarının uzun ve geniş olarak yapılması bizi Geç Hellenistik Dönem’e götürür.
İlk sahnede pudicitia** tipinde, oturan Domina betimlenmiştir. Domina, evin yöneticisi, rahibesi ve annesidir. Kuşkusuz Domina, Campania Bölgesi için olağan dışı bir karakter değildi. Domina’nın duruşu bir şey düşünüyor veya bir şey izliyor gibi. Ki böyle olursa ayinlere kabulün sonunda olması gerekir ki bu yüzden de olayın sonunu izler veya olayı düşünür şekilde betimlenmiş olmalıdır.
İkinci grupta, törenin başlamasına ilişkin bir hareket veya ayinin başlamasına hazırlık betimlenmiş olmalıdır. Kadınların trans halindeki yüz ifadeleri bir ayine katıldıkları izlenimini veriyor. Hafifçe örtünmüş olan sağ baştaki kadın, hamile ve törenle ilgili sunulan keki tepside taşıyor. Bu kadının ayaklarıyla hareket başlar. Bu bayan mersin ağacından yapılmış bir çelenk takmış ve sağ elinde defne dalı tutuyor. Sahnedeki çıplak genç ise, tanrısallığı betimliyor olmalı. Çocuk elindeki ruloyu okuyor. Yanındaki kadın ise, boş gözlerle ileri doğru bakıyor ve yüzündeki ifadeden çocuğun okuduğu metni dinlediği anlaşılıyor.
Üçüncü grupta arkası dönük, başı örtülü ve mersin ağacından çelenk takmış rahibe, elindeki oinochoeden(sürahi) leğene su boşaltan bayan ve çelenksiz hizmetçi bayanla törenle ilgili olması muhtemel bir örtüyü temizliyor. Bu belki de gelinin tören elbisesi olabilir.
Dördüncü grupta mitolojik karakterler ve müzik öyküsel bir dille veriliyor. Burada kırsal bir yaşam betimlenmiş. Silenos, sütuna dayanmış ve on telli bir lyra çalıyor. Sütuna yaslanmış Silenos, tamamen M.Ö. 4. yy özelliği göstermektedir. Genç bir satyrin pan flüdü eşliğinde de bir figür yavru bir keçiyi emziriyor. Yanlarındaki bayan figür sanki bir yere dönerken gözü bir şeye ilişmiş de ürkerek oraya bakıyor gibi betimlenmiş. Himationu, aniden dönüş dolayısıyla havalanmış, elbisesinin etek kısmında da yürüyüşten dolayı iki bacak arasında toplanma ve bacaklar üzerinde kıvrımsız kalma olayını görüyoruz. Bu figür, ağzının aralık olmasıyla Skopas özelliği yansıtsa da daha çok Hellenistik etki içinde betimlenmiş.
Beşinci gruptaki Silenos’un yüzünde korkmuş bir ifade var. Elinde boş bir gümüş kase tutuyor. Genç bir satyr, gözünü ayırmadan, büyülenmişcesine kâsenin içine bakıyor. Diğer genç satyr ise, silenosa benzeyen tiyatral bir maskı sol eliyle gergin olarak sağa doğru tutuyor.

Altıncı grup oda ve törenin tam ortasında yer alıyor. Merkezdeki figürler Dionysos ve onun eşi Ariadne olmalıdır. Bazı yorumlara göre de bu figür Dionysos’un annesi Semele’dir. Dionysos kucağındaki thyrsosla tanınabilir. Yunanlılar için olduğu kadar Romalılar için de Dionysos çok önemli bir tanrıydı. Dionysos onların ruhsal ve bedensel umut kaynağıydı. Dionysos, Ariadne’nin göğsüne yaslanmış, yayılarak oturuyor ve aşkına gözünü dikmiş olayı açıklıyor.

Yedinci grupta, kadın bir nesnenin –olasılıkla bir phallus- örtüsünü açıyor. Ayakta duran, kanatlı ve çizme giymiş kadın ise, elindeki çubuğu kaldırmış ve arkadaki çömelmiş kadına nişan almış gibi görünüyor.
Sekinci sahne, Dionysiak ayinin sonrasını anlatır. Ayine uğrayan kadın, hemen başka bir kadın tarafından rahatlatılır. Seyirciye arkası dönük olan kadın, başının yukarısına kaldırdığı ellerindeki zilleri çınlatarak ayinin tamamlanmasını kutluyor. Dansetmesinden dolayı pelerini uçuşmuş. Vücudunun üst kısmı kısa, alt kısmı ise kalın ve uzun yapılmış ki bu Geç Helenistik Dönem özelliğidir, fakat duruş bakımından Skopas ‘ın dans eden Menad’ına benzemektedir. Ayak tabanı, topuk kısmı, diz arkası baldırları çok iyi verilmiş. 4. figür de ayini tamamlayan figürü thyrsos vererek kutluyor.
Dokuzuncu sahnede evlilik için gelinin hazırlanması betimlenmiş. Oturan gelinin elbisesi göğüs altında döndürülmüştür ki, bu da M.Ö. 4. yy özelliklerinden biridir. Gelinin arkasındaki ayakta duran hizmetçi, onun saçını düzeltmesine yardım eder. Sahnedeki Eros ise, elindeki aynayla gelinin görüntüsünü yansıtıyor.
Son sahnede ise bir Eros figürü görülüyor. Eros, eli çenesinde, M.Ö. 4.yy özelliği olarak bir desteğe yaslanmış olayı izliyor.

B) Tablinium – Aile Odası

Tablinium, ev sahibinin oturmasına mahsus bir aile odası. Mysteryler Villasındaki tabliniumun duvar freskleri siyah arka plan üzerine yapılmışlar. Duvarlarda Triclinium’daki gibi panellere ayırma var. Bu büyük paneller içerisine yıldıza benzer motifler yapmışlar. Bu panellerin altında oluşturulan yatay olarak ince yapılmış panellerde bariz bir Mısır etkisi görülüyor. Figürlerin küçülmüş olmasından dolayı III. Stil özellikleri gösterir ve Mısır sanatının minyatürcü motiflerini andırır. Figürlerin duruşları (baş ve bacaklar profilden, gövde cepheden), giyimleri Mısır etkisini açıkça gözler önüne seriyor. Hatta bir figür, elindeki bastonu ve kuş gibi kafasıyla Mısır Tanrılarından biri olan Thoth gibi betimlenmiş. Figür, sağ elinde ölümsüzlüğün simgesini tutuyor. Diğer bir figür de yine Mısır’lı tanrıça İsis gibi betimlenmiş ve bu da diğeri gibi ölümsüzlüğün simgesini taşıyor. Bu panelde Mısır’lı tanrılar çokça betimlenmiş. Bu ince paneldeki kuş betimleri renkli çizgilerle oluşturulmuş çerçevelerle sınırlandırılmış.

C) Triclinium ile Tablinium Arasındaki Mekan

Bu mekanda mozaiklerle süslenmiş bir taban döşemesi görülüyor. Bu döşemede çerçeve içinde dama motiflerini andırır bir süsleme hakim. Duvar fresklerine bakınca yine panellere ayırma var ve tricliniumdaki gibi arka plan kan kırmızısı olarak yapılmış. Kontrast renklerle derinlik ve perspektif sağlanmış. Panellerin içine birer figür yerleştirilmiş. Bu figürler, elinde rulosu bulunan ve başına çelenk takmış bir rahibe, danseden bir satyr. Danseden satyrdeki hareketten dolayı oluşmuş kas çizgileri belirtilmiş.

D) Girlandlı Kolonad

Planda tricliniumun üst kısmında görülen mekan. Odaya ilk bakışta çok renklilik göze çarpıyor. Mimari bir yapı betimlenmiş olan duvar resminde, siyah arka plan üzerine yapılan girland bezemesiyle hareket getirilmiş. Panellere ayırma burada da görülüyor. Her bir sütun, aralarında bir panel boş bırakılmak suretiyle, panellerin ortalarına yerleştirilmişler. Sütunların başlıkları İon tipinde, kaideleri de Atik-İon. Paneller, tricliniumdaki gibi kademeli çerçevelerle belirtilmiş. Duvarlarda kırmızı, yeşil, sarı ve tonları kullanılmış.

E) Diğer Duvar Resimleri

Villada genel olarak mimari yapı çizimleri hakim. Villa içinden bir mekana ait freskte korinth düzeninde bir yapı görülüyor ki bu muhteşem bir üç boyutluluk sergiliyor. Burada üç boyutluluk yapı içinde yapı yapılarak verilmiş. Sütunların üzerinde figürlü korinth başlığı, onun üzerinde arşitrav, onun da üzerinde friz yer alıyor. Friz boş bırakılmış ama bir yerde cepheden yapılmış medusa başı görülüyor. Bu yapının arka kısmında silindirik ve sütunlarla çevrili bir yapı göze çarpıyor.

-Mysteryler Villası, II. Stile dahil olmasına rağmen I. ve III. Stil özelliklerini kuvvetli olarak yansıtır. Duvar resimlerinde sade panellere ayırma ile I. stilin mirasını yaşatırken figürlü betimlemelerden dolayı II. Stile verilir. Bazı odalarda figürlerin küçülmesi ile III. Stile geçişin izleri görülür. Mükemmel bir üç boyutluluk izlenen villanın duvar resimlerinde yer yer mimari ögeler, yer yer figüratif bezemeler görülür.

*Orphik (ya da Orfeizm, yani Orpheus Tarikatı): Bir din hareketi olan Orphik; şarkıcı, kahin, büyücü Orpheus'a bağlanır: Orpheus, Orphik dinin kurucusu sayılır. Trakya'da doğan bu hareket, oradan VI. yüzyılda Yunanistan'a ve aşağı İtalya'ya geçti. Orphik dionysik-mistik bir kurtuluş dinidir. Homeros’taki tanrıların dindiremedikleri bir ruh ihtiyacını karşılar, giderir. Orphikçilerin öğretileri, filozof Pythagoras (M.Ö. VI. yüzyıl)'ın felsefesine derin bir etki yapmıştır.

**Pudicitia, bir kolu karında, diğerinin dirseği ona dayalı, eli çenenin yanında başa kadar çekilen mantonun kenarından tutan kadın tiplerine verilen genel bir kavramdır.

Kaynakça

BOETHIUS, A., Ward, J.B., Perkins, 1970, Etruscan And Roman Architecture, Penguin Books.

HEWSON, David, The Villa of Mysteries, 2005.

JACKSON, James, W., “Villa of the Mysteries, Pompeii”, http://www.art-and-archaeology.com/timelines/rome/empire/vm/villaofthemysteries.html, 11 Mart 2006.

“Villa of the Mysteries, Pompeii”, http://www.roguery.com/cities/naples/visiting/city/villa/villa.html, 11 Mart 2006.